معرفی و کاربرد روغن دنده

در این مقاله به معرفی روغن گیربکس یا همان روغن دنده و یا واسکازین می پردازیم و در ادامه، از کاربرد و انواع آن صحبت خواهیم کرد. پس تا انتها این مقاله با ما باشید.

معرفی و کاربرد روغن گیربکس یا همان روغن دنده و یا واسکازین

یکی از روغن‌های مورد استفاده در خودرو ها و ماشین های صنعتی، روغن گیربکس یا همان روغن دنده و یا واسکازین است. واسکازین کلمه روسی معادل روغن دنده می‌باشد و در واقع روغن گیربکس، روغن دنده و واسکازین سه نام مختلف برای یک نوع محصول می‌باشد که از آن برای روانکاری دنده ها در جعبه دنده استفاده می‌شود.

وظیفه اصلی این روغن روانکاری چرخ دنده‌ها در گیربکس های دستی و اتومات است ولی این روغن خاصیت خنک کنندگی و توانایی انتقال قدرت را هم دارد و مانند یک سیال لزج عمل می کند. روغن دنده نیز مانند روغن موتور مطابق با سطح کیفیت (API) و ویسکوزیته و گرانروی (SAE) طبقه بندی می‌شود. این روغن با فلزات موجود در جعبه دنده (فولاد و آلیاژ‌های مس) به اندازه کافی سازگاری دارد.

توانایی های اصلی روغن دنده  

• توانایی چسبیدن به سطوح دنده های در تماس
• دارا بودن خاصیت ضد خوردگی
• توانایی کنترل تشکیل لجن و رسوبات در سیستم
• بهبود دهنده گرانروی
• کاهنده اصطکاک
• محافظت کننده از زنگ زدگی
• دارای خاصیت ضد اکسیداسیون
• بهبود دهنده گرانروی و تغییر ویسکوزیته به اندازه مناسب در گرما و سرما
• خاصیت بیرون انداختن آلودگی ها از روغن

انواع روغن دنده

روغن دنده از لحاظ کاربرد شامل دو گروه اصلی است یکی روغن دنده های دستی و دیگری روغن دنده های خودکار یا اتوماتیک است. روغن مورد استفاده در گیربکس دستی و خودکار با یکدیگر تفاوت دارند. روغن‌های ATFبرای جعبه‌ دنده‌های خودکار استفاده می‌شود. روغن‌ MTF برای گیربکس دستی مورد استفاده قرار می‌گیرد.تفاوت دیگر این دو در نحوه عملکردشان می باشد. غلظت و گرانروی این روغن ها متفاوت است البته در برخی از مواقع این امکان وجود دارد که از روغن گیربکس اتوماتیک، برای گیربکس دستی هم استفاده کنند، اما برعکس آن امکان پذیر نیست.

چه زمانی باید روغن گیربکس خودرو را تعویض کنیم؟!

بسیاری از افراد تصور می‌کنند تنها روغن موتور نیاز به تعویض و کنترل دارد، در حالی که این تصور اشتباه است چرا که روغن‌های بسیار مهمی برای عملکرد بهتر بخش‌های مختلف خودرو در نظرگرفته شده که بی‌توجهی به آن می‌تواند هزینه سنگینی داشته باشد.

زمان تعویض روغن گیربکس و تمام اطلاعات مرتبط با آن در دفترچه راهنمای خودرو نوشته شده است. به طور معمول روغن گیربکس اتوماتیک در حالت عادی باید بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر تعویض شود البته اگر خودرو در شرایط سخت و تحت فشار قرار گرفته باشد این عدد به ۳۰ هزار کیلومتر تقلیل پیدا می‌کند. معمولا زمان تعویض روغن گیربکس برای خودروهای اتوماتیک هر ۶۰ هزار کیلومتر یکبار است که این عدد در برخی از خودروها به ۱۰۰ هزار کیلومتر نیز می‌رسد البته تعویض روغن گیربکس زودتر از زمان توصیه شده ایرادی ندارد بلکه به سلامت جعبه دنده نیز کمک می‌کند.

 

بررسی روغن گیربکس اتومات

برای بررسی روغن گیربکس، خودرو را روشن و دنده را در حالت پارک قرار دهید و سپس با استفاده از میله مخصوص میزان روغن موجود در مخزن را اندازه گیری کنید. زمانی که سطح این روغن به دلیل نشتی کم شود و یا روغن خاصیت قبل را نداشته باشد، گیربکس به مرور زمان آسیب می‌بیند و قطعات‌ آن از بین می‌روند در نتیجه عمر گیربکس کوتاه می‌شود. گیربکس یکی از قطعات گران قیمت خودرو است و نادیده گرفتن بررسی‌های دوره‌ای آن بسیار هزینه بر خواهد بود.

 

نشانه‌های تعویض روغن گیربکس خودرو

• اگر دنده‌ عوض‌کردن دشوار شده، نگاهی به روغن گیربکس داشته باشید.
• در رفتن دنده هم می‌تواند نماد و نشانه‌ای از فرارسیدن زمان تعویض روغن گیربکس باشد.
• اگر خودرو را روشن کرده‌اید اما حرکت نمی‌کند و صداهای ناخوشایند از زیر آن به گوش می‌رسد هم باید به فکر تعویض روغن گیربکس باشید.

 

تعویض‌نکردن روغن گیربکس خودرو در زمان مناسب چه مشکلات و عوارضی  را در پی دارد؟

• آسیب‌دیدن چرخ‌دنده‌ها و یاتاقان‌ها
• لرزیدن خودرو و بالارفتن دور موتور
• دشواری در عوض‌کردن دنده‌های دستی
• ضربه شدید و دنده به دنده شدن در خودروهای اتومات
• ایجاد سروصدا در خودرو، زمانی که در حالت خلاص قرار دارد
• داغ‌شدن بیش از حد روغن گیربکس و ایجاد بوی سوختگی در خودرو

راهنمایی خرید و تعویض روغن گیربکس اتومات مناسب

روغن گیربکس اتومات نقش حیاتی در عملکرد خودرو دارد و اشتباه در انتخاب روغن ممکن است خسارت زیادی به خودرو وارد کند. هنگام خرید روغن گیربکس دقت کنید و برای انتخاب روغن گیربکس مناسب، بهترین منبع دفترچه راهنمای خودرو است.

اگر سطح روغن گیربکس پایین آمده، از همان مارک روغن برای پر کردن مخزن استفاده کنید. چون حتی در صورت یکسان بودن گرانروی، مخلوط کردن دو نوع روغن به گیربکس صدمه می‌زند. اگر می‌خواهید از روغن دیگری استفاده کنید، حتماً مخزن را خالی کنید.

از خریدن روغن‌های بی‌نام و نشان و فله‌ای خودداری کنید. این کار ممکن است در کوتاه‌مدت هزینه‌های شما را کاهش دهد، اما در درازمدت به سیستم گیربکس صدمه می‌زند و هزینه‌های زیادی را به شما تحمیل می‌کند.

ملاک های مهم در انتخاب روغن دنده یا واسکازین

1. روغن دنده باید از نظر گرمایی با ثبات باقی بماند و در دمای بالا اکسید نگردد.
2. روغن دنده باید حاوی یک افزودنی EP مناسی باشد تا از سطوح چرخ دنده در مقابل فشارهای شدید محافظت کند.
3. روغن دنده باید آلودگی هایی که به گیریکس وارد می شوند، به ویژه آب، را دفع کند.

 

مشخصات روغن دنده دستی

• ویسکوزیته یا گرانروی مناسب  

ویسکوزیته این روغن باید به گونه ‌ای باشد که بتواند به خوبی فشار وارد شده به دنده‌ها را خنثی کند.

• مقاومت در برابر گرمای زیاد

در واقع روغن دنده باید به گونه‌ ای فورموله شود که نقطه جوش آن بسیار بالا باشد زیرا تماس دنده ها باهم موجب افزایش دما شده که این امر باعث داغ شدن سطح دنده شده و ممکن است باعث آسیب جدی به دنده شود.

• مقاومت در برابر فشار بالا

روغن دنده باید مقاومت خوبی در برابر فشار بالا داشته باشد زیرا به دلیل ماهیت عملکرد گیربکس دستی، دنده ‌ها در معرض فشار بالایی قرار می ‌گیرند که این فشار بالا به مرور زمان باعث ساییدگی  و از بین رفتن کامل دنده ها می‌شود.

مشخصات مهم روغن گیربکس اتوماتیک

• گرانروی کمتر

برخلاف روغن دنده دستی، روغن  گیربکس اتوماتیک رقیقتر  است. طراحی این روغن به گونه‌ ای است که دارای گرانروی پایین تری نسبت به روغن گیربکس دستی است تا بتواند به طور کامل تمام قطعات حساس گیربکس اتوماتیک را روانکاری کند.

• مقاومت در برابر دماهای بالا

روغن گیربکس اتوماتیک همچنین خاصیت خنک کنندگی فوق العاده ای دارد. البته نقطه جوش در روغن گیربکس اتوماتیک پایین تر از روغن گیربکس دستی است که با افزودن مکمل های ویژه‌ای به آن توانسته اند عمر آن را افزایش دهند.

• پایداری در برابر خوردگی و ساییدگی

گیربکس‌ها معمولا  از قطعات فولادی، چدنی، آلومینیومی، مسی، برنزی ساخته شده‌اند و روغن گیربکس اتوماتیک باید باعث افزایش پایداری قطعات گیریکس در برابر خوردگی و ساییدگی گردد

• خاصیت آب‌گریزی

روغن گیربکس باید آب‌گریز باشد و قابلیت جدا شدن سریع  آب از آن وجود  داشته باشد تا در صورت نفوذ آب یا رطوبت به مخزن روغن از تشکیل امولسیون‌های مخلوط آب و روغن  که  مضر برای سیستم هستند ، جلوگیری شود.

• مقاومت در برابر ایجاد کف و حباب

یکی دیگر از ویژگی‌های روغن گیربکس اتوماتیک، خاصیت جلوگیری از تشکیل کف یا به اصلاح کف کردن روغن است. زیرا وجود کف و تشکیل حباب در روغن گیربکس مانع از انتقال قدرت به سیستم گیربکس شده و در نتیجه بازده آن کاهش می‌یابد.

خاصیت ضدزنگ، خاصیت ضداکسیداسیون و قابلیت کنترل لجن و رسوبات  هم از جمله مشخصات مهم دیگر این روغن است

 

روغن دنده از چه اجزایی تشکیل شده است؟

روغن دنده  نیز مثل سایر روغنهای صنعتی از دو جزء اصلی  تشکیل شده  است

• روغن پایه
• افزودنی ها

یک جزء روغن های پایه که میتوانند از توع مینرال یا سینتتیک باشند و یک جزء مواد افزودنی  که این مواد خواص مطلوب روغن  را تقویت کرده و خواص نامطلوب  روغن را کاهش می دهند. در واقع بسته های مواد افزودنی ستون فقرات کارایی روان کننده است و ستون فقرات قوی عملکرد و حفاظتی که شما نیاز دارید را فراهم میکند.

 

افزودنی‌های اصلی روغن دنده چه موادی هستند؟

برای بهبود عملکرد روغن دنده به آن تعدادی  از مواد افزودنی اضافه می کنند که مانع از برخی مشکلات می شود، این افزودنی ها شامل موارد زیر می باشند که هر کدام نیز دارای خاصیت های وبژه ایی  هستند:

 

• افزودنی‌های EP ضد سایش و ضد ترک:

این افزودنی ها همانطور که از اسمشان کاملا مشخص است، مانع از سایش و تشکیل  ترک روی قطعات  فلزی در هنگام تماس و برخورد با هم می شوند، در واقع از میزان اصطکاک بین آنها  را کم می کند.

 

• افزودنی کاهنده نقطه اتجماد:

برای اینکه روغن در دماهای پایین از عملکرد بهتری برخوردار باشد، نیاز است که با اضافه کردن این افزودنی به روغن، نقطه انجماد روغن دنده را کاهش داد.

 

• افزودنی‌های ضد خوردگی و ضد اکسیداسیون:

روغن دنده باید حاوی مواد افزودنی مناسب  برای مقابله با خوردگی شیمیایی و اکسیداسیون روغن باشد، به همین دلیل به روغن دنده افزودنیهایی اضافه می کنند که این ویژگی ها  را داشته باشد

انتخاب روغن دنده صنعتی مناسب

چرخدنده ها در  گیربکس های  صنعتی باید در محیط های با دمای نرمال ، تمیز و  عاری از رطوبت کار کنند. با این حال اغلب  شرایط عملیاتی چرخ دنده در کارخانه اینگونه نیست و به همین دلیل انتخاب رروغن دنده مناسب  که بتواند در شرایط سخت عملکرد خوبی داشته باشد می تواند بسیار مهم باشد.برای رفع نیاز صنایع به روغن دنده های صنعتی با کیفیت بهتر، این روغن ها امروزه  باید حاوی مواد افزودنی با کارایی بالا باشند. هدف این است که روغن دنده  به اندازه کافی از نظر حرارتی پایدار و مقاوم باشد تا اطمینان حاصل شود که بیشتر دوام می آورد، محافظت بهتری انجام میدهد  و عملکرد بهتری دارد، در عین حال سیستم را تمیز نگه می دارد و گرما و آلاینده ها را با خود می برد.

 

پنج شاخص  مهم وجود دارد که باید هنگام انتخاب روغن دنده صنعتی به خاطر داشته باشید:

 

• ویسکوزیته یا گرانروی روغن دنده

ویسکوزیته مناسب  پارامتر مهمی در انتخاب مناسب روغن دنده است. سازنده گیربکس به طور کلی توصیه خود برای  ویسکوزیته مناسب روغن را ارائه می دهد و این توصیه ها باید کاملا  رعایت شود. انتخاب ویسکوزیته مناسب بر اساس شرایط کار و درجه حرارتی است که قرار است روغن دنده در آن دما  کار نماید

 

• شاخص گرانروی روغن دنده  (VI)

گرانروی مهمترین خاصیت فیزیکی روغن دنده  است. از آنجا که ویسکوزیته روغن با درجه حرارت تغییر می کند، میزان این تغییر یک ویژگی مهم است که توسط شاخص گرانروی (VI) ارزیابی  مبشود . اکثر روغن های دنده ای مبتنی بر پایه معدنی دارای VI حدود  95 هستند و  VI پایین تر نشان می دهد که با تغییر دما ، گرانروی روغن به میزان بیشتری تغییر می کند.

 

• تمیزی روغن دنده

هنگامی که روغن دنده از سیستم فیلتر عبور می کند، باید آلاینده هایی که از خارج از سیستم منشا می گیرند یا در اثر سایش داخلی قطغات در تماس بوجود می آیند ، حذف شوند.

حتی مایعات روانکاری دیگری که به سیستم راه پیدا میکنند. در صورت ناسازگاری باعث آلودگی روغن دنده  می شوند و در نتیجه باعث کاهش عملکرد آن می شوند. فیلتر کردن روغن دندهای  بسیار چسبناک ممکن است مشکل باشد. زیرا  روغن چسینده  به راحتی از طریق سیستم فیلتراسیون حرکت نمی کنند و در نتیجه  فشار در فیلتر افزایش می یابد و اگر به اندازه کافی  فشار زیاد باشد، روغن دنده  مملو از آلاینده  فرصت می یابد که فیلتر را دور بزند.

 

• ماندگاری و دوام روغن دنده

روغن دنده های صنعتی باید به اندازه کافی بادوام باشند تا بتوانند در شرایط کارکرد  سخت هم مقاومت کنند و این عملکرد را با گذشت زمان حفظ کنند. اگرچه بسیاری از روغن ها ممکن است مشخصات صنعت را برآورده کنند، اما در هنگام کار به تدریج  عملکرد خود را از دست می دهند. روغن دنده های صنعتی که با کیفیت بالاتری  تولید شده اند باعث می شوند چرخ دنده به درستی کار کند و با افزایش عمر، کاهش زمان خرابی، به حداکثر رساندن بهره وری و کاهش هزینه های نگهداری، از  استهلاک زود هنگام قطعات گیربکس  جلوگیری می کند.

 

• مواد افزودنی مناسب

مواد افزودنی مورد استفاده  برای افزایش خواص فشار پذیری شدید در روغن دنده، می توانند باعث بی ثباتی حرارتی  روغن دنده و در نتیجه تشکیل لجن باشند. با این حال، فناوری جدیدی  در دسترس است که تعادل مطلوب ثبات حرارتی را برای روغن گیربکس های بدون لجن و همچنین محافظت در برابر فشار شدید برای دوام روغن را فراهم می کند. این ترکیب باعث افزایش طول عمر قطعات  جعبه دنده، به حداکثر رساندن کارایی و کاهش دوره  زمانی خرابی کیربکس می شود.

 

شرایط کاری اغلب گیبرکس های صنعتی

• گرمای زیاد
• تحمل بار سنگین
• کار در محیط هایی که اغلب با گرد و خاک و رطوبت و یا آب آلوده هستند

سوالات رایج در مورد روغن گیربگس

 

عملکرد روغن دنده برای خودرو‌های با گیربکس اتوماتیک چگونه است؟

خودرو هایی که دارای سیستم  اتوماتیک هستند ،  با استفاده از سیستم های  هیدرولیکی کار میکنند  و  نیاز است روغن آن ها  به گونه ای باشد که با استفاده از فشار روغن و تنظیم مقدار فشار آن، نیرو و قدرت کافی منتقل شود. در این خودروها

عوض کردن دنده ها با استفاده از تغییر مسیر و کنترل فشار جریان روغن در گیربکس و  به وسیله شیر برقی انجام می شود. برای کنترل تمام این قسمتهای گوناگون، نرم افزاری بر روی واحد الکتریکی گیربکس نصب می کنند.

 

آیا امکان استفاده از روغن گیربکس اتوماتیک برای جعبه دنده دستی وجود دارد؟

شاید در بعضی از موارد بتوان از روغن گیربکس اتوماتیک به جای روغن دنده در جعبه دنده دستی استفاده کرد. ولی اصلا توصیه نمیشود ولی  عکس این قضیه امکان پذیر نیست یعنی شما به هیچ عنوان نمی‌توانید از روغن دنده به جای روغن گیربکس اتوماتیک در سیستم  گیربکس اتوماتیک استفاده کنید. زیرا روغن دنده معمولی  غلیظتر از روغن دنده اتومات  است و باعث گرفتگی بین کانال های سیستم گیربکس اتوماتیک میشود.

 

نحوه تشخیص روغن گیربکس دستی از اتوماتیک چگونه است؟

برای تشخیص نوع روغن گیربکس فقط کافی است بر روی ظرف حاوی روغن گیربکس نگاه کنید. برای روغن دنده یا همان روغن مخصوص گیربکس دستی بر روی ظرف آن حروف   MTF درج شده است که مخفف عبارت (manual transmission fluid) است و برای روغن گیربکس اتوماتیک بر روی ظرف آن حروف ATF درج شده است که مخفف عبارت (automatic transmission fluid ) است. همچنین روغن گیربگس اتوماتیک رقیق تر از روغن گیربگس دستی است.

 

نحوه کنترل  روغن گیربکس دستی در خودرو به چه صورت است؟

برای چک کردن روغن گیربکس دستی نیاز به ابزار خاص است، زیرا این سیستم همانند روغن موتور گیجی ندارد که بتوان آن را چک کرد. بنابراین پیشنهاد می‌شود به مکانیک مجرب یا نمایندگی‌های مجاز برای کنترل روغن گیربکس دستی مراجعه کنید.

 

چه نوع روغنی برای گیربکس دستی در خودرو مناسب است؟

روغن گیربکس دستی یا همان روغن دنده نیز مانند روغن موتور بر اساس سطح کیفیت (API) و  بر اساس ویسکوزیته  با شاخص SAE طبقه‌بندی می‌شوند. برای انتخاب روغن دستی بهتر است به دفترچه راهنما خودرو خود مراجعه کنید.

 

نحوی دسته بندی روغن دنده بر اساس استاندارد API چگونه است؟

استاندارد  API از درجه بندی GL یا Gear Lubricant استفاده می کند که به 6 زیر شاخه تقسیم شده اند از GL-1 تا GL-6 که فقط دو تا از  آنها بیشتر  مورد استفاده قرار می گیرند و GL-1 , GL-2, GL-3 و  GL-6 از رده خارج هستند و گرید  API-GL-5دارای کیفیت بالاتری است و تعویض دنده نیز در صورت استفاده از آن کمی بهتر صورت می گیرد.

روغن‌دنده‌هایی با سطح کیفیت API-GL-4 در گیربکس هایی  با دنده‌ی هیپوئید و دنده‌های مخروطی مارپیچ که شرایط عملکرد نسبتاً سختی (متوسط تا سخت) از نظر سرعت و بار دارند، استفاده می‌شود. این روغن‌ها میتوانند در سیستم‌های انتقال‌دهنده‌ی دستی و میل کاردان نیز به‌کار روند.

روغن‌دنده‌هایی با سطح کیفیت  API-GL-5در گیربکسهایی با دنده‌های هیپوئید و در محور‌هایی که تحت شرایط عملکرد سرعت بالا، بار ناگهانی یا سرعت پایین و یا گشتاور بالا قرار می‌گیرند، به‌کار می‌روند.

 

تفاوت روغن گیربکس سنتتیک با مینرال در چیست؟

روغن گیربکس در دو نوع سنتتیک و مینرال تولید می‌شود. تفاوت این دو نوع روغن در فرایند تولید آنها است. روغن‌های سنتتیک در برابر دما و فشار بالا مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند و به همین دلیل قیمت آنها بسیار بالاتر است.

توجه داشته باشید که تغییر روغن گیربکس از مینرال به سنتتیک الزاماً بازدهی گیربکس را افزایش نمی‌دهد. بلکه ممکن است باعث خرابی سیستم هم بشود. در مورد خودروهای قدیمی بهتر است از روغن‌های مینرال استفاده کنید. اما اگر گیربکس خودروی شما CVT باشد، روغن گیربکس حتما باید سنتتیک باشد.

 

نکات مهم درباره روغن گیربکس خودرو

• روغن گیربکس خودرو یکی از مواردی است که باید در سرویس‌های دوره‌ای خودرو وضعیت آن بررسی شود.
• اگر روغن گیربکس کم باشد، تعویض دنده به خوبی صورت نمی‌گیرد.
• شروع آسیب دیدن گیربکس معمولا علائم خاصی ندارد و تنها راه اگاهی از آن بررسی‌های دوره‌ای وضعیت روغن گیربکس است.
• روغن گیربکس معمولا تبخیر نمی‌شود و اگر سطح آن کم شده باشد به دلیل نشتی است.

 

سخن پایانی

در این مقاله ضمن ارائه‌ی راهنمای انتخاب روغن گیربکس خودرویی و صنعتی، سعی نمودیم اهمیت این روغن و همچنین  موارد مهم مرتبط با کاربرد این روغن ها در خودرو ها  و صنعت را بیان کنیم.

برای عوض‌کردن روغن گیربکس خودرو توصیه میشود  به مکانیک مراجعه کنید. این کار فرایندی تخصصی است و برای انجامش نیاز به امکانات خاصی دارد؛. رسیدگی به بخش‌های مختلف خودرو  و منجمله روغن های بکار گرقته شده در خودرو ها باعث می‌شود که سلامت، ایمنی و ماندگاری خودرو  افزایش پیدا کند بنابر این به موضوعاتی مانند زمان تعویض روغن های خودرو دقت نمایید .

با کنار هم قرار دادن اطلاعاتی که در این مقاله ارائه گردید و انجام به موقع آنها، نه تنها خواهید توانست، از پس انتخاب، روغن گیربکس مناسبی را انتخاب نمایید، بلکه می‌توانید عمر مفید خودرویتان را نیز افزایش دهید.

برای دریافت مشاوره رایگان و خرید انواع روغن خودوری و صنعتی مناسب میتوانید با شرکت بازرگانی رجال تماس بگیرید و از راهنمایی و تجربه ای مشاورین این شرکت بهره ببرید.